GENEL BİLGİ
A - TÜRK MEDENİ KANUNU'NDAN ÖNCE KURULMUŞ VAKIFLARIN BİLİMSEL TASNİFİ:
1- MAHİYETLERİ BAKIMINDAN:
a) Hayri Vakıflar
b) Zürri Vakıflar
2- MÜLKİYETLERİ BAKIMINDAN:
a) Sahih Vakıflar
b) Sahih Olmayan Vakıflar
3- İDARELERİ BAKIMINDAN:
a) Mazbut Vakıflar
b) Mülhak Vakıflar
c) Cemaat ve Esnafa Mahsus Vakıflar
4- KULLANIM ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN:
a) İcare-i Vahideli Vakıflar
b) İcare-i Vahide-i Kademeli Vakıflar
1a) HAYRİ VAKIFLAR: Geliri tamamen ve kısmen muhtelif hayır şart ve hizmetlerine tahsis edilmiş bulunan vakıflardır. Kullanım şekillerine göre ikiye ayrılır.
1aa) Doğrudan doğruya toplumun yararlandığı müesseselerdir. Okul, camii gibi
1ab) Gelirinden faydalananlar. Akarlardır.
1b) ZÜRRİ VAKIFLAR: Herhangi bir hayır şartı olmayıp, gelirinin tamamı vakfın evlatlarına tahsis edilmiş bulunan vakıflardır. Nesebin yok olması halinde bir hayri hizmete tahsis edile bilinir.
2a) SAHİH VAKIFLAR: Her çeşit maddi varlıklarının mülkiyeti vakfın hükmü şahsiyetine ait olan vakıflardır. Bu tür vakıflarda vakfedilen menkul ve gayri menkuller vakfın malvarlığını oluşturur. Arazi Kanunun 2. maddesinde belirtilen arazi vakfedilmişse buna sahih vakıf denir. Bunlar vakfiyede belirtilen şekilde mütevelliler tarafından idare olunur. Ancak, Arazi Kanunun 2 maddesinde belirtildiği gibi, rakabesi (kuru mülkiyeti) ve bütün tasarruf hakkı vakfın tüzel kişiliğine aittir. Bu tür vakıflara arazi kanunu hükümleri uygulanmaz.
2b) SAHİH OLMAYAN VAKIFLAR: Devlet Başkanı veya onun izniyle, Devlet arazisi üzerinde meydana getirilen vakıflardır. Miri (Devlete ait) araziden olan bir yerin aşar veya rüsumu gibi yararlanma hakkı vakfedilirse, buna da sahih olmayan vakıf (Gayri Sahih Vakıf) ismi verilir. Burada arazinin rakabesi (kuru mülkiyeti) Devlete aittir. Buna vakıf denmesinin nedeni devamlı bir tahsis olmasından ileri gelmektedir. Bunlara "Tahsisat Kabilinden Vakıf" veya "İrsadi Vakıf" ismi de verilmektedir. Bu konuda ayrıntılı bilgi arazi kanunun 4.maddesinde ve Ahkâm'ül Evkaf' ın 137. meselesinde yer almıştır. Sahih olmayan vakıflarda, gayrimenkulun çıplak mülkiyeti devlete ait olup;
aa) Yalnız aşar ve rüsumatı (resimleri, vergileri) Sultan tarafından bir cihete (hizmete) vakıf ve tahsis olan arazidir.
bb) Yalnız hukuk-u tasarruf iyesi Sultan tarafından bir cihete (hizmete) vakıf ve tahsis edilmiş olan arazidir.
cc) Hem hukuku tasarruffiyesi ve hem aşar ve rüsumatı sultan tarafından bir cihete vakıf ve tahsis edilmiş olan arazidir
Bu üç kısımdan yalnız birinci kısımda, arazi kanunları hükümleri uygulanır. Diğer iki kısımda hukuk-u tasarruffiye, taraf-ı vakfa ait olduğundan onlarda arazi kanunu hükümleri uygulanmaz. Yani sahih vakıf hükmünde addedilir.
Sahih olmayan vakıflarla ilgili, tavize tabi taşınmaz mallar bölümünde ayrıca bilgi verilecektir.
4a) İCARE-İ VAHİDELİ VAKIFLAR : Belli bir değer veya süreyle kiraya verilen vakıflar.
4b) İCARE-İ VAHİDE-İ KADEMELİ VAKIFLAR: Tespit edilen belli bir icar bedelinin daimi olarak verilmesi halinde meccanen müstecirden hiç alınmayan ve müstecirinin ölümünde icarelik hakkı mirasçılarına intikal eden vakıflar olup Cumhuriyet devrinde bu uygulama kalkmıştır.
B- TÜRK MEDENİ KANUNU'NA GÖRE KURULAN YENİ VAKIFLAR
Bu kanuna göre bir mamelekin bütünü veya gerçekleşmemiş veya gerçekleşeceği anlaşılan her türlü geliri veya ekonomik değeri olan haklar vakfedilebilir.
Türk Medeni Kanunu'na göre vakıf yapacak kimse notere müracaatla bir resmi senet düzerler. Noterce resen düzenlenen senette muhteva olarak şu hususlar yer alır.
1- Vakfın gayesi.
2- Uzuvları ( yönetimi, denetim kurulu)
3- Bu gayeye tahsis edilen malları ve hakları,
4- Vakfın teşkilatı (vakfı idare edecek kişi ve kişiler)
5- İkametgah ve vakfın ismi.